Szkoła Podstawowa nr 2 im. Królowej Jadwigi w Sulejowie

Prace i materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna  Nr 41:1999-2001

Mieczysław Góra Łódź

Badania ratownicze osady wczesnośredniowiecznej w Sulejowie – Piaskach na stanowisku

Strony 279 - 320

Wczesną wiosną 1979 roku, na polu położonym 600m na północ od klasztoru w Sulejowie, na prawym brzegu dawnego starorzecza Pilicy, rozpoczęto prace ziemne. Podczas wydobywania piasku łyżka koparki odsłoniła dwie ciemne jamy osadnicze, wypełnione kośćmi zwierzęcymi i ceramiką. Na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Piotrkowie Tryb. mgr Mieczysław Góra z Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi oraz mgr Marcin Gąsior z Muzeum w Piotrkowie Tryb. dokonali inspekcji archeologicznej odkrycia. Decyzją konserwatorską wstrzymano wówczas dalsze wydobycie piasku. Wstępnie oceniono, że są to wczesnośredniowieczne jamy osadnicze , które na podstawie materiału ceramicznego datować można na okres od VII do XII wieku. O istnieniu w tym miejscu  wczesnośredniowiecznego stanowiska wiedział już wcześniej mgr Marcin Gąsior, który na początku lat siedemdziesiątych prowadził obok stacjonarne badania cmentarzyska kultury wschodnio-pomorskiej i grobów kloszowych na stanowisku 1 w Piaskach.

W czerwcu 1979r. w Sulejowie-Piaskach rozpoczęto stacjonarne badania ratownicze. Prace te zakończono w roku następnym. Badania wczesnośredniowiecznej osady dostarczyły głównie ceramiki i dużej ilości żużla żelaznego. Materiały z badań znajdują się obecnie w dziale średniowiecza i nowożytności Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.

Od momentu pozyskania źródeł archeologicznych z badań ratowniczych upłynęło 20 lat. Z tego dystansu czasu nieco łatwiej jest autorowi badań interpretować  archeologiczne aspekty osadnictwa wczesnośredniowiecznego, aczkolwiek i obecnie wiele pytań nie zyska pełnej odpowiedzi. Szczególnie jeśli chodzi o wydzielenie najstarszej fazy wczesnego średniowiecza, związanego z samymi początkami Sulejowa, na długo przed przybyciem tu cystersów.

Przeprowadzone w latach osiemdziesiątych badania powierzchniowe metodą Archeologicznego Zdjęcia Polski (AZP) wokół dzisiejszego Sulejowa ujawniły, że tradycja osadnicza tego obszaru sięga starszej epoki kamienia i trwa przez wszystkie okresy pradziejów, średniowiecza i nowożytności (z okolic Sulejowa i Podklasztorza znanych jest ponad trzydzieści stanowisk   archeologicznych).

Przebadana osada leży w odległości około 1,5 km od średniowiecznej przeprawy przez Pilicę i ma związek z historycznym szlakiem handlowym, gnieźnieńsko – kijowskim. Najstarsza wzmianka o Sulejowie w źródłach pisanych, wskazująca pośrednio na istnienie przeprawy, pochodzi z tzw. Falsyfikatu trzemeszeńskiego z 1145 roku, w którym wspomniano o istnieniu tu komory celnej, a z której opłaty przekazywano kanonikom regularnym z Trzemeszna. Następnym ważnym źródłem historycznym jest dokument księcia Kazimierza Sprawiedliwego z 1176 roku, w którym władca nadaje fundowanemu przez siebie klasztorowi cystersów wieś Sulejów z przyległościami i osiadłą tam ludnością. Opactwo cysterskie w momencie fundacji nie trafiło wówczas w pustkę osadniczą. Udowodniły to późniejsze wieloletnie badania autora w latach osiemdziesiątych, częściowo opublikowane. W bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy klasztornej, kilkadziesiąt metrów na północ od murów obronnych, udało się potwierdzić dalszy ciąg osadnictwa wczesnośredniowiecznego na kolejnych stanowiskach   archeologicznych, gdzie rozpoznano ponad 50 jam wczesnośredniowiecznych, datowanych na okres od VII do XIII wieku.

W cytowanej publikacji został przedstawiony całkowity zasób źródeł archeologicznych, zilustrowany dokumentacją rysunkową badań.

Podsumowanie

W świetle uzyskanego materiału pochodzącego z badań ratowniczych w obrębie sulejowskiej osady, niewiele możemy powiedzieć o życiu codziennym jej mieszkańców. Wiemy jednak, że ówcześni mieszkańcy wznosili drewniane naziemne domy, o konstrukcji sumikowo-łątkowej i na zrąb, dość pospolitej w budownictwie słowiańskim z wczesnego średniowiecza. Pozostałości osadnictwa w postaci jam mieszkalnych, jam mieszkalno-produkcyjnych, jam czysto produkcyjnych i dołków dowodzą wielofunkcyjności osiedla. Z ruchomego inwentarza domowego zachowały się jedynie nieliczne przedmioty, z których ogólnie tylko można wnioskować o życiu mieszkańców osady. Biorąc jednak pod uwagę jej położenie nad rozległymi łęgami nadpilicznymi, sądzić należy, że mieszkańcy osady zajmować się mogli nie tylko rolnictwem i hodowlą, ale i metalurgią żelaza. Wśród wielu zapewne zajęć niepoślednią rolę odgrywać musiało rybołówstwo. Pamiętać jeszcze należy, że osada położona była w pobliżu funkcjonującego do niedawna brodu w Barkowicach, co może sugerować, że w przeszłości mieszkańcy zajmowali się też przeprawianiem ludzi i zwierząt na drugą stronę rzeki.

Z dotychczasowych badań obiektów wczesnośredniowiecznych nad środkową Pilicą, jedynie osady w Barkowicach Mokrych i w Sulejowie –Piaskach mają najstarszą metrykę. Barkowicka osada obronna została zniszczona w dość gwałtowny sposób, po czym dalej rozwijał się jedynie ośrodek sulejowski, szczególnie po osiedlaniu się tam cystersów.

Produkcyjny charakter osady sulejowskiej związany był z wytopem żelaza. Stanowiła ona pod koniec XII wieku osadę służebną dla powstającego obok klasztoru. Występowanie dużych ilości żużla żelaznego w niektórych jamach produkcyjnych, świadczy o lokalnym wytapianiu żelaza, a także o dalszej obróbce, tzn. wytwarzaniu m.in. narzędzi (dowodzi tego pośrednio znalezienie w jamie kamienia szlifierskiego).

Ruchomy materiał zabytkowy z III okresu  wczesnośredniowiecznego , a szczególnie dość bogato reprezentowana i zróżnicowana pod względem technologicznym ceramika, tj. występowanie ornamentu stempelkowego, pozwalają snuć przypuszczenia, że ta faza użytkowania osady był najobfitsza, trwała najdłużej, aż do końca XIII wieku.